Układ pokarmowy człowieka to skomplikowany system, w którym jelito grube (okrężnica) stanowi niezwykle ważny element.
Jelito grube (łac. intestinum crassum) – końcowy odcinek jelita kręgowców łączący jelito cienkie z odbytem. W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych, jest natomiast silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię. W jelicie grubym zachodzi końcowy etap wchłaniania wody, elektrolitów i soli mineralnych z resztek pokarmowych. Występują tutaj także bakterie symbiotyczne, produkujące witaminę K, oraz niektóre witaminy z grupy B.
Na jelito grube u ssaków składają się następujące części:
Jelito grube uchodzi na zewnątrz pojedynczym otworem (odbyt). Jelito grube oddzielone jest od jelita cienkiego zastawką krętniczo-kątniczą.
Jelito grube to nie tylko rura służąca wydaleniu resztek pokarmowych. Do jelita grubego w ciągu doby wlewa się ok. 1,5 litra treści pokarmowej, zawierającej w ok. 90 % wodę i elektrolity, które wchłaniają się do krwioobiegu, co zapobiega odwodnieniu i zaburzeniom elektrolitowym. Jelito grube ma dużą pojemność resorpcyjną i może wchłaniać nawet do 3 litrów wody na dobę. Treść wpływająca do jelita zostaje w nim wymieszana ze śluzem produkowanym przez gruczoły śluzowe. Wydzielanie śluzu następuje w wyniku ucisku i rozciągania ściany okrężnicy.
W okrężnicy bytują miliardy bakterii (takich jak pałeczki Escherichia coli, Aerobacter aerogenes, Clostridium welchii – pałeczki zgorzeli gazowej). Liczba bakterii tworzących mikroflorę jelitową zwiększa się w miarę oddalania się od zastawki krętniczo-kątniczej. Ilość bakterii wydalanych z kałem może przekroczyć 30% masy jego stałych składników. Bakterie jelitowe można podzielić na korzystne i niekorzystne dla człowieka. Korzystne przyśpieszają proces trawienia produkując enzymy, które produkują niezbędne witaminy: K, B 12, biotynę, kwas pantotenowy, kwas foliowy i kwas nikotynowy. W trakcie procesów trawienia jelitowego powstają również gazy, jak metan, wodór, dwutlenek węgla, które wydalane są na zewnątrz lub wchłaniane z jelit do krwi.
Niestrawione resztki pokarmowe pozostają w okrężnicy coraz dłużej. Powstające środowisko sprzyja rozwojowi niekorzystnej flory bakteryjnej, która produkuje przenikające do krwi toksyny, wywołując toksemię.
Związki toksyczne powstające w trakcie procesów rozkładu w jelicie grubym nie są szkodliwe, jeśli są na bieżąco usuwane. Jeśli jednak wskutek nieprawidłowej pracy jelita następuje ich nadmierne gromadzenie się, zaczynają przenikać przez błonę śluzową jelita do krwi i wywołują liczne dolegliwości ze strony różnych organów.
W wyniku wieloletnich badań stwierdzono, że schorzenia w różnych odcinkach okrężnicy mają związek z zaburzeniami funkcji określonych organów, nawet tych położonych w znacznej odległości od okrężnicy.